Ikonen: door een venster kijken

    Gisteren was ik in een museum, het Museum voor Byzantijnse Cultuur. Veel oudheid, mozaïeken, kerkinterieur. Sporen van menselijke activiteit van lang geleden; moeilijk om je het leven voor te stellen bij grafkunst of het tentoongestelde aardewerk.

En er was een Ikonenverzameling. Die raakte mij, daar waren ogen die mee aankeken. Kijken en aangekeken worden is iets wezenlijks als het om ikonen gaat. De schilder heiligt eerst het hout dat hij gaat beschilderen, door er de goddelijke driehoek op te zetten, met het goddelijk oog. Elke ikoon kijkt jou dus ook aan door de verf heen, ook als dat niet geldt voor de afbeelding erop.

Veel ikonen van aanraking: Petrus omhelst Paulus, en vooral moeder en kind die elkaar omhelzen. In veelvoud hingen er ikonen van de tender virgin, de tedere maagd Maria. Rijen van moeders met kinderen in omarming, die stuk voor stuk een voor een ikoon ongebruikelijke affectie uitdrukken.  Hier niet enkel de stoicijns afstandelijk kijkende heiligen, maar menselijke, liefdevolle heiligheid. De moeder kijkt soms naar het kind, soms ook kijkt ze naar mij. En dat met een open gevoelige melancholie – of is het verdriet? De blik houdt me vast. Ook Jezus, kind en volwassene tegelijk, treft mij weer anders. Meestal komt deze dubbelheid - er zit daar nooit een baby, maar in mini-volwassene  - op mij onecht over. Maar nu kan ik dit anachronisme blijkbaar beter verdragen. Nee, begrijpen: het maakt iets zichtbaar dat overal om mee heen  - en om ons heen - is, maar meestal verborgen. Is dat te verdragen? De ikoon als venster op Goddelijke waarheid, omarmt onze soms ondragelijke werkelijkheid. Dat troost.

Ik leef te midden van zo veel dat niet klopt en eigenlijk niet te verdragen is. Kinderen die veel te veel zien en meemaken. Soms is daar iets van te zien, maar er is altijd veel meer dan je kunt zien. En natuurlijk is daar de liefde vermengd met pijn. Zoals de moeder die in huilen uitbarst wanneer haar kleintje valt en zich onschuldig bezeert; ze was zich rot geschrokken. ‘Zij is het enige dat ik heb.’ Zo dun is het ijs waarop zij zich staande houdt. Ernstige ongelukken zijn er ook, vooral verbrandingen komen veel voor in de chaotische omstandigheden.

Ik zag overigens  ook veel ikonen van strijdbaarheid: de priemende wijsvingers, de heilige Georgius, St. Joris, die de draak verslaat. Onmisbare strijdbaarheid.

        Het vrijwilligerswerk is flink veranderd in de afgelopen week. We zijn nu tijdelijk met een grote groep. Sponsoren en artsen uit Duitsland komen dagelijks langs, bakken met medicijnen moeten worden opgeborgen. Er zijn fotografen en twee goochelaars. Vooral de laatsten zijn een succes, de kinderen zijn er dol op. Het leven van een NGO is een schaakspel op veel borden tegelijk. Voor mij is het weer aanpassen, veranderen, routine doen. Soms is het verschil tussen eigenbelang en hulp niet zo helder, de meest ongelukkige vorm hiervan heet voluntourism. We spreken er ook vaak over: wat zijn we eigenlijk aan het doen, helpt het echt? Wie helpen we, en moeten we niet eigenlijk iets anders doen? Niemand kent het antwoord. Maar de vraag is belangrijk.

 Oh ja, de bananenactie heeft ca. 800,- opgeleverd, super! Voorlopig echt genoeg. Als je nog iets wilt doen komt er nog een kans.